STRES
Stres – skąd się bierze i jak sobie z nim radzić?
Spóźnienie do pracy, choroba, kłótnia w związku, brak miejsca na parkingu, mandat, egzamin na studiach, wojna, podwyżki cen, rozwód, pierwsza randka, przyjście na świat dziecka, święta z rodziną, wesele… Można by tak wymieniać bez końca. Problem stresu jest znany każdemu, do tego niemal codziennie zakłóca równowagę, dlatego też wiele osób poszukuje sposobów radzenia sobie z nim.
„Najlepszą bronią przeciwko stresowi jest umiejętność wyboru jednej myśli ponad inną.”
William James
Stres to rodzaj napięcia. To sytuacja, która jest oceniana przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi. Jeżeli w wyniku oceny pierwotnej sytuacja zostanie uznana za stresową, zapoczątkowuje to następny proces poznawczy tzw. ocenę wtórną, w którym człowiek szacuje, co może być zrobione, aby przezwyciężyć zagrożenie. Oceniane są zatem możliwości radzenia sobie w zaistniałej sytuacji.
Stres przebiega w 3 następujących fazach:
- Faza alarmowa, to początkowa reakcja zaskoczenia i niepokoju z powodu niedoświadczenia i konfrontacji z nową sytuacją. W fazie tej organizm jest gotowy do obrony, następnie uruchomione zostają reakcje obronne, którym towarzyszą zmiany w funkcjach fizjologicznych organizmu (np. wzrost ciśnienia krwi).
- Faza przystosowania (odporności). Organizm uczy się skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze stresorem. Jeśli organizm poradzi sobie z trudną sytuacją wszystko wraca do normy. W innym wypadku następuje trzecia faza.
- Faza wyczerpania, to stałe pobudzenie całego organizmu (przewlekły stres), prowadzi do wyczerpania zasobów odpornościowych, co może prowadzić do chorób psychosomatycznych.
Czy istnieje dobry stres i zły stres?
Stres w rzeczywistości do pewnego momentu natężenia działa na naszą korzyść. Każda osoba ma swój optymalny poziom tolerancji stresu, po przekroczeniu którego staje się szkodliwy dla jego organizmu. Do tego momentu jednak, motywacja organizmu może być siłą napędową, poprawiającą samopoczucie. Siła stresu zależy również od indywidualnej interpretacji zdarzenia. Najczęściej ze stresem wiążą się emocje, których nie lubimy czuć, emocje te to: lęk, smutek, złość, strach, napięcie. Jednak w sytuacji np. pierwszej randki albo zawodów sportowych, doświadczamy bardziej pożądanych przez nas emocji, takich jak: nadziei, podniecenia, zapału, zainteresowania czy też radości. To właśnie eustres (stres pozytywny powoduje stan samopoczucia, w którym osiągamy maksimum swoich możliwości. Związany on jest najczęściej ze szczytem formy fizycznej i jasnością umysłu. Natomiast kiedy doświadczamy nadmiernego obciążenia, a długotrwałe napięcie nie zostaje rozładowane, wówczas zostaje zachwiana równowaga między umysłem i ciałem, wtedy też pojawia się dystres (stres negatywny). W tym przypadku należy podjąć czynności, aby jak najszybciej przerwać działanie stresorów, np. nie warto tkwić w pracy, która wywołuje ciągły, silny stres, lepiej zacząć rozglądać się za innym zajęciem.
Czy można mówić o optymalnym poziome stres?
Dwaj naukowcy, Robert Yerkers i John Dodson, na podstawie badań i analiz sformułowali prawa, opisujące tę zależność. Pierwsze mówi, że istnieje optymalny poziom pobudzenia, przy którym dane zadanie jest wykonane najlepiej. Jest to zależność krzywoliniowa, obrazująca, że do pewnego poziomu wzrost pobudzenia polepsza poziom wykonania danego zadania (np. raportu, rozmowy kwalifikacyjnej, egzaminu).
W myśl drugiego prawa zaś, im zadanie jest trudniejsze (bardziej skomplikowane, angażujące zbyt wiele zasobów) tym niższy jest poziom optymalnego pobudzenia. Ponieważ zadania łatwe, są dobrze wykonywane, nawet jeśli poziom pobudzenia emocjonalnego jest wysoki, natomiast wykonywanie zadań trudnych jest upośledzane przez wysoki poziom pobudzenia. Dlatego też dla kierowcy, który jeździ wiele lat samochodem manewr wyprzedzenia innego pojazdu podczas deszczu nie jest dużym stresorem (zadanie łatwe), natomiast dla kierowcy, który kilka dni temu otrzymał prawo jazdy, może być to stres przekraczający jego możliwości poradzenia sobie w tej sytuacji (zadanie trudne). Warto pamiętać, że to, czy zadanie uznamy za łatwe, czy trudne, zależy również od naszej interpretacji, naszego stosunku do siebie, świata i jego zasobów.
„Ludzka odporność na stres przypomina łodygę bambusa: na pierwszy rzut oka nikt nie dałby wiary, jak bardzo jest elastyczna.” – Jodi Picoult
W psychologii wyróżnia się 4 zasadnicze sposoby radzenia sobie ze stresem:
- Poszukiwanie informacji, które polega na przeglądzie sytuacji stresowej, w celu zdobycia wiedzy potrzebnej do podjęcia racjonalnej decyzji.
- Bezpośrednie działanie, czyli podjęcie czynności jednostki, których celem jest uporanie się ze stresującą transakcją np. przygotowanie się do wystąpienia, nauka przed egzaminem.
- Powstrzymanie się od działania bywa korzystniejsze niż aktywność, ponieważ może dotyczyć zaniechania pewnych działań eskalujących problem.
- Procesy intrapsychiczne są to wszystkie procesy poznawcze, których celem jest regulacja emocji, zmniejszenie napięcia, leku czy też zachowanie większego dystansu.
Na co dzień doświadczamy sytuacji, na które nie mamy wpływu, wówczas podejmowanie działań może niewiele zmienić. W tych sytuacjach warto skupić się na swoich emocjach. Korzystnie wówczas jest zmieniać ocenę sytuacji, ponieważ dzięki temu możemy stać się spokojniejsi i mniej zestresowani. Niestety części wydarzeń życiowych nie jesteśmy w stanie uniknąć, ponieważ są nagłe i nieoczekiwane, jak np. wypadek, choroba czy śmierć kogoś bliskiego. Nie zawsze również możemy odizolować się całkowicie od innych osób wpływających na nas destrukcyjnie. Warto jednak pomóc sobie w takich sytuacjach. Mamy, na szczęście wiele sposobów radzenia sobie ze stresem, możemy to robić samodzielnie poprzez różnorodne techniki relaksacyjne i wizualizacje, dbając o aktywny tryb życia, odpoczynek itp. Na pomoc osoby z zewnątrz warto zdecydować się szczególnie wtedy, gdy nie radzimy sobie ze stresem w zdrowy sposób, np. nadużywając alkoholu lub substancji psychoaktywnych w celu zrelaksowania się, zajadając stres, czy też będąc agresywnym.
Źródła wiedzy i inspiracji, za sprawą których powstał artykuł:
Lazarus R.S. Paradygmat stresu i radzenia sobie, „Nowiny Psychologiczne”
Selye H. „Stres okiełznany”
Tagi: relaksacja, stres, optymalny poziom stresu, dobry stres, zły stres, stresory, obciążenie stresem, odpoczynek, wizualizacja, stres w pracy