KRYZYS
Kryzys psychiczny, zwany również emocjonalnym, to ostre, przejściowe doświadczenie zakłócenia równowagi psychicznej, spowodowane zagrożeniami powiązanymi z sensem życia, systemem wartości, koncepcji własnej osoby, skutkiem konfrontacji z zaskakującą sytuacją bądź wydarzeniem krytycznym. Doświadczenie takie przekracza możliwości samodzielnego poradzenia sobie osoby. Jest zakłóceniem normalnego biegu zdarzeń w życiu człowieka, wymaga ponownej oceny sposobów myślenia i działania.
„Trzeba nauczyć się ponosić porażki. Nie można stworzyć nic nowego, jeżeli nie potrafi się akceptować pomyłek.” Charles Knight
Jakie są fazy kryzysu?
Kryzys nie pojawia się nagle i tak samo nagle nie znika – przemiany z nim związane są realizowane w następujących czterech fazach:
- Faza szoku: w tym okresie pojawia się niezgodność między dotychczasowymi celami życiowymi, a aktualnymi możliwościami człowieka. Osoba uważa, że teraz może więcej, a jej obecne cele są niewystarczające. Pojawia się konflikt między aktualnym obrazem samego siebie, a nowymi informacjami płynącymi z obserwacji własnych zachowań. Charakterystyczny jest tutaj mechanizm zaprzeczania: „Nie wierzę”, „To nie może być prawda”, „Jutro się obudzę i wszystko wróci do normy”.
- Faza reakcji emocjonalnej: pojawia się, gdy osoba konfrontuje się z rzeczywistością. Wszystkie rodzące się uczucia są bardzo intensywne. W tej fazie dalej szybko narasta napięcie, pojawia się frustracja z powodu nieskuteczności stosowanych strategii. Przy braku odpowiedniego wsparcia istnieje niebezpieczeństwo przejścia kryzysu w stan chroniczny.
- Faza mobilizacji: czyli pracy nad kryzysem. Pojawia się myślenie o przyszłości. W tej fazie napięcie dalej rośnie i powoduje zwiększenie mobilizacji sił organizmu. Jest to czas, kiedy pojawia się gotowość do skorzystania z pomocy. Można pokonać kryzys i odzyskać równowagę sprzed wydarzenia kryzysowego lub też pozornie poradzić sobie z problemem, zaprzeczając problemowi. Jeżeli żadna z tych możliwości nie przyniesie pożądanego efektu, to dochodzi do wzrostu niepokoju, napięcia. Funkcjonowanie ulega pogorszeniu.
- Faza nowej orientacji: następuje, gdy zostaje odbudowane poczucie własnej wartości, przywrócona kontrola, dochodzi do nawiązania nowych związków, akceptacji i wydarzenie traumatyczne wzbogaca doświadczenie życiowe jednostki (u niektórych następuje pod koniec życia).
Jakie są rodzaje kryzysów?
- Kryzysy rozwojowe, to wydarzenia w toku rozwoju, powodujące gwałtowną zmianę lub życiowy zwrot np. urodzenie dziecka, ukończenie studiów, przejście na emeryturę.
- Kryzysy sytuacyjne, pojawiają się w sytuacjach rzadkich i niecodziennych, chrakteryzujących się brakiem możliwości kontroli i przewidywalności. Mogą być reakcją na gwałt, udział w wypadku komunikacyjnym, śmierć bliskiej osoby czy utratę pracy.
- Kryzysy egzystencjalne, będące wewnętrznymi konfliktami oraz lękami, związanymi z celowością życia, wolnością, sensem, niezależnością. Typowe dla nastolatków oraz osób w wieku 40, 50 i 60 lat.
- Kryzysy środowiskowe, dochodzi do nich, gdy wydarza się naturalna bądź spowodowana przez człowieka katastrofa, np. powódź, huragan, epidemia, covid, wojna.
- Gdy nie wiesz, jak poradzić sobie z trudną sytuacją – odczuwasz smutek, lęk, bezradność, poczucie zagrożenia, bezsilność, poczucie winy.
- Kiedy doświadczasz problemów, z którymi sobie nie radzisz.
- Kiedy wydarzenia życiowe wymuszają konieczność dokonywania zmian i podejmowania nowych wyzwań, które Ciebie przerastają.
- Kiedy dotychczasowe próby rozwiązania Twojego problemu są nieskuteczne, a czujesz się coraz gorzej.
Istotny w rozumieniu kryzysu, jest fakt, iż kryzys może być zarówno zagrożeniem, ale również szansą na zmianę. Gdy człowiek trwa w stanie względnej równowagi, nawet, gdy jest mu źle, najczęściej nie ma motywacji do zmiany. Boi się czy sobie poradzi, czy warto. Sytuacja kryzysowa poniekąd zmusza do zmiany: „Jest już tak źle, że dłużej tak nie dam rady”. Wtedy pojawia się szansa na taką zmianę, która wcześniej nie byłaby możliwa. Kryzys może być początkiem czegoś nowego i dobrego.
